1391/8/22 دوشنبه زبان لاري

مقدمه

به نام خداوند جان آفرين

حكيم سخن در زبان آفرين

خداي را سپاس مي گويم كه مرا توان انديشيدن آموخت و به من نيرويي عطا فرمود تا در جهت نشان دادن زبان يا گويش لاري و مادري ام گامي هر چند ناچيز بردارم.

حقير بدين علت تحقيق پيرامون گويش لاري را برگزيده ام تا علاوه بر احساي گويش لاري، و شناخت آن به ديگران هم به عنوان يك تكليف ادا گردد و هم بر دامنة اطلاعاتي خودم در اين زمينه افزوده گردد. چرا كه هجّي كردن كلام با قلم شور و نشاطي ديگر دربردارد و ذهن آدمي را تا دوردست انديشه ها به پرواز در مي آورد و آدمي از خود حسابي ديگر مي برد و وجود پرارزش استاد را هم چون چراغي مي داند كه مي داند كه مي تواند با اتّكا براين نور، فراسوي تاريكي ها را ببيند و بار سنگين وظايف را به سرمنزل مقصود برساند. در اينجا لازم است از همشهريان عزيزم آقايان دكتر محمدباقر وثوقي و دكتر احمد اقتداري به خاطر استفاده فراوان از مطالب كتابهاي ايشان و از آقايان نظافت و روح اللهي دبيران ادبيات شهر لار به جهت راهنمايي هاي ايشان و آقاي منصور ارنواز شاعر خوش ذوق لاري كه اشعار جالب لاري را در اختيارم قرار داده اند تشكر و قدرداني كنم.


ايوب وقار

پيشگفتار

به شهر  كجاران  به  درياي پارس

تو گويي  به  بالا و  پهناي  فارس

يكي  شهر  بد تنگ  و  مرم  بسي

ز كوشش بدي خوردن هر كسي

پژوهشكران زيادي باب تحقيق در گويش لارستاني باز كرده اند. امّا هيچكدام اعم از ايراني و خارجي نتوانسته اند آنچنانكه در خور اين گويش است سخن برانند و حق مطلب را ادا كنند. چرا كه هيچ يك از آنها به آثار مكتوب و معتبري از اين گويش كه اصل و نَسَب آن را شناسانده دسترسي پيدا نكرده اند.

مطالعه و تحثيث در زبان هاي محلي يكي از ضروريات شناسايي دقيق زبان پارسي است و اين امر در وهلة اوّل بر عهدة گويشوران آن مي باشد. در اين تحقيق كه پيش روي شماست سعي شده است هر چند با بضاعت اندك و توشة امّيد، در جهت روشن شدن گويش لاري تا آنجا كه در توان است اقدام شود. امّا اين گويش شيرين كه آخرين بازمانده هاي زبان پهلوي در جنوب ايران است، روز به روز به دست فراموشي سپرده شده و همراه با پيرزنان و پيرمردان به دست فرالموشي سپرده مي شود.

گويش لاري پيكره اي ،  از زبان فارسي است و به جرأت مي توان گفت: اگر سعدي و حافظ با لهجة شيرازي در ميان اين شهر سخن مي گفتند، درك گفته هايشان براي ما بسيار راحت و آسان مي بود و مشتاقان مي توانستند با همين گويش لاري، هم كلام سعدي و حافظ باشند.

« زبان سواحل صميوره، سوباره، تاند و ديگر شهرهاي ساحلي، لاري است و ديارشان منصوب به درياي مجاور است كه لاروي نام دارد (مسعودي مورخ اوايل قرن چهارم هـ .ق )پاية اصل زبان لاري از مجموعة لغات سنتي تمام ايران تشكيل مي شود. در ميان انبوه نوشته هاي تاريخي، فرهنگي، جملات فوق نخستين و آخرين آثاري است كه واژة لاري ما را در خود ثبت كرده اند.»

با اين حال مالچانوا زبانشناس روسي معاصر آخرين محققي است كه دربارة لار و لهجه هايش دست به قلم برده است. نامبرده از اولين پژوهشگراني است كه واژة (زبان) را براي لاري به كار مي برد.

گويش لاري خصوصيات مشابهي با زبان هاي هم گروه شمال غربي دارد. (كردي، آبدري، سيوندي، بلوچي) اما خود، سياق زبانشناختي ويژه اي دارد.

وسعت جمعيتي و جغرافيايي كاربرد گويش لاري و داشتن بيش از هشت لهجة (فرامرزاني، خنجي، اِوزي، گراشي، فيشوري، وزاغي، بيخراي، بستكي) و ارتباط تنگاتنگي با لهجه هاي بندري (كلية بنادر در استان ساحلي و بوشهر) و قشمي ـ لاركي ـ كوفراري ـ خارگي ـ تا آنجا كه مي توان آنها را از لهجه هاي لاري دانست، اين گويش را از اهميت بسيار زيادي در زبانشناسي ايران برخوردار كرده است.

والسـلام



1- افعال معين در گويش لاري

در گويش لاري افعال معين در افعال ماضي نقلي و نقلي استمراري و بعيد و بعيد مستمر و ابعد و ابعد مستمر و التزامي بكار مي رود. تفاوت اساسي و بارز صرف افعال معين لاري در مقايسه با افعال معين فارسي اين است كه بدليل تمايز صرف فعل لازم و متعدي در زمان گذشته ما استفاده از دو نوع شناسه پيشين و پسين در افعال لاري نوعي ادغام و تغيير شكل، بين افعال معين كه به شكل پسوندي عمل مي كنند و شناسه پيشين در افعال متعدي رخ مي دهد كه تا حدودي صرف فعل را تحت تأثير قرار داده است. تفاوت ديگر اين است كه در زبان فارسي افعال معين به شكل پسوندي و بدون تغيير شكل بكار گرفته مي شود، در حاليكه در لاري افعال معين همپاي افعال اصلي در صورت هاي لازم و متعدي آمده و تغيير شكل كامل مي دهند. اين عمل به نوعي پيچيدگي در صرف افعال منجر شده است. براي درك بهتر اين خصوصّيت نگارنده براي هر يكي از زمان هاي مورد استعمال افعال معين را بطورجداگانه ذكر كرده است و در جدول نمونه افعال، تنها به ذكر فعل معين اكتفا شده است كه خوانندگان مي توانند با مراجعه به اين بخش صور مختلف فعلي را باز شناسند.


افعال معين

1- اِسَّه                      استن

1-1  در صرف افعال لازم در زمان ماضي نقلي و نقلي مستمر بكار برده مي شود:

اِسّم                           ام (استم)

اِسّش                         اي (استي)

اِ                               است

اِسَّم                           ايم (استيم)

اِسّي                          ايد (استيد)

اِسّن                          اند (استند)


1-2  در صرف افعال متعدي ماضي نقلي نيز از شكل دگرگون شده اين فعل استفاده مي شود. چون شناسه در افعال متعدي زمان ماضي بصورت پيشوند مي آيد در حاليكه فعل معين بايستي به حالت پسوندي بكار گرفته شود، در صرف اِسّه (استن) تغيير شكل ايجاد شده و بين شناسه پيشين و فعل معين اِسّه فعل اصلي قرار مي گيرد؛ جدول زير بيانگر شيوة معمول است:

ام                             اي                            است                         ايم                            ايد                            اند



1-3  در صرف افعال متعدي از زمان نقلي مستمر بدليل ادغام جزء پيشين (اّ) (نشانه استمرار) و شناسه هاي پيشين مندرج در جدول بر اساس جدول زيرين دست خوش تغيير مي شود:

ام                             اي                            است                         ايم                            ايد                            اند


در صرف افعال ماضي بعيد و بعيد مستمر در گويش لاري از مصدر «اِسّه» با تغيير شكل خاضي استفاده مي شود و به معناي بودن بكار مي رود. كه بطور اجمال بدان اشاره مي شود:

1-4  فعل معين استن در ماضي بعيد و بعيد مستمر (افعال لازم)

مفرد                                                                         جمع

اِسُّنِم                                                                          اِسُّنَم

اِسُّنِش                                                                        اِسُّني

اِسُّن                                                                          اِسُّنِن


1-5  فعل معين استن در ماضي بعيد (افعال متعدّي): (توضيح چگونگي تغيير شكل فعل اِسَّه پيش از اين ذكر شده است.)

1-6  فعل معين استن در ماضي بعيد مستمر  (افعال متعدي)

2- بُدَه (بودن

1-2 فعل معين بُدَه در ماضي ابعد و ابعد مستمر (افعال لازم)

مفرد                                                                         جمع

بُدِسِّم                                                                       بُدِسَّم

بُدِسِّش                                                                      بُدِسّي

بُدِه                                                                           بُدِسِّن


همين مصدر به صورت زير نيز صرف مي شود:

بُسِّم                                                                          بُسَّم

بُسِّش                                                                        بُسّي

بُدِه                                                                           بُسِّن


احتمالاً اين مصدر در دو شكل هم معني بكار رفته است كه يكي از آن دو بُدَه (بودن) و ديگري بُسَّه (بودن) مي باشد كه بمرور زمان مصدر دومي از بين رفته است اما در صرف فعل استفاده مي شود. دو گونه بودن مصدر هم معنا در گويش لاري به چشم مي خورد و نادر نيست: به مثال هاي زير توجه كنيد:

خِلِدَه                                         و                              سِسَّه

خَتَه                                           و                              خَتِدَه

كَتَه                                           و                              كَتِدَه

شَتَه                                           و                              شَتِدَه

سُتَه                                           و                              سُتِدَه

دُوِدَه                                         و                              دُوِسَّه


با توضيح بالا مي توان احتمال داد كه دوگانگي شكل مصدر هم معني در مورد ديگر هم صورت مي پذيرفته كه به مرور زمان يكي از آنها منسوخ شده است اما در صرف فعل بكار مي رود:

اُندَه                                          و                              دااُنده

چِـدَه                                        و                              چِسَّه



2-2  فعل معين بُده ماضي التزامي (لازم)

مفرد                                                                         جمع

بِم                                                                             بَم

بِش                                                                           بي

بو                                                                             بِن


2-3  فعل معين بودن ماضي التزامي

علت تغيير شكل اين نوع مصدرها در قسمت اول همين مبحث تذكر داده شد.

3-  اَوِسَّه

صرف فعل معين اَوِسَّه در گويش لاري بيشتر در زمان آينده به كار گرفته مي شود و در بعضي مواقع نيز با تركيب فعل اصلي، نوعي اجبار را مي رساند و در حالتي ديگر بمعناي خواستن (با نوعي اجبار) مي باشد.

مَوي اُچِم

مَوي چِدَه

مَوِسّاي اُچِم




1-1 « صرف فعل در وجوه اخباري»

«زمان مضارع ملموس»

«نشانه استمرار   اَ  +  مصدر (با حذف آخرين واكه)  +  آ  +  شناسه پسين فاعلي»


اَخَردام                                                      اَخَردائَم

اَخَردائِش                                                 اَخَردائي

اَخَرداي                                                     اَخَردائِن



استثناء: مصدرهاي اُندَه و آردَه از اين قائده مستثني هستند و به شكل زير صرق مي شوند:

اُندائم                                                        اُردائم

اُندائش                                                      اُردائش

اُنداي                                                        اُرداي

اُندائم                                                        اُردائم

اُندائي                                                        اُردائي

اُندائن                                                        اُردائن


هر دو مصدر به شكل زير صرف مي شوند:

داندائم                                                      داردام

داندائش                                                  داردائش

دانداي                                                     دارداي

داندائم                                                      داردائم

داندائي                                                      داردائي

داندائن                                                      داردائن


شايد علت اين امر داشتن دو مصدر هم معني در مورد بالا باشد، به اين ترتيب آمدن دو گويش لاري به دو شكل (اُندَه) و داندَه و مصدر آوردن به دو شكل آرده بوده است كه  زمان مصدر دومي از كار افتاده اما در صرف زمان استفاده مي شود.



1-2 زمان آينده

«جزء پيشين اَ  +  مصدر  (مصدر با حذف آخرين هم خوان)  +  شناسه پسين فاعلي»

اَخُرِم                                         اَخُرَم

اَخُرِش                                       اَخُري

اَخوي                                        اَخُرِن


استثناء: مصدرهاي زير از قاعده فوق مستثني هستند:

واجُسَّه                                       اَواجُرِم

آردَه                                         دارِم

داردَه                                        اَدارِم

اُندَه                                          دائم

اِشتَه                                          اَاِرِم

بِتَه                                            اَبِزِم

اِشكَسَّه                                      اَشكَنِم

زَتَه                                           اَزِنِم

دِدَه                                          اَبينِم

ساتَه                                         اَسازِم

فِرَتَه                                          اَفِرشِم

كَتَه                                           اَكِوِم

كِردَه                                        اَكُنِم

كِشتَه                                        اَكَرِم


چنانچه مشاهده مي شود صرف زمان آينده بعضي از افعال در گويش لاري از قاعده فارسي استفاده مي شود يعني بن مضارع بكار برده شده است اما اين امر فراگير نيست:


1-3 «زمان گذشته ساده»

1-3-1

الف: افعال لازم           مصدر (با حذف واكه آخر)  +  شناسه پسين

خَتِم                                          خَتَم

خَتِش                                        خَتي

خَت                                          خَتِن

1-2-3

ب: افعال متعدي        شناسه پيشين (الف)  +  مصدر(با حذف نشانه هاي مصدر)  +  اجزاي پسين

توجه: در صرف افعالذمتعدي اجزاي پسين بطوري نسبتاً منظمي در مصدرها متفاوت مي شود كه مهمترين آنها را ذكر خواهيم كرد:

الف: در مصدرهايي كه به (نَدَه) ختم مي شود:

شناسه پيشين (الف) +  مصدر(با حذف نشانه هاي مصدر) +  نا »

مصدر تَكَنَدَه

اُمتَكَنا                                        مُتَكَنا

اَتتَكَنا                                         تُتَكَنا

اُشتَكَنا                                       شُتَكَنا

ب: مصدرهايي كه به (تَه) ختم مي شوند:

«شناسه پيشين (الف) +  مصدر(با حذف آخرين واكه)»

مصدر گُتَه                                 اُشگُت

اُمگُت                                        مُگُت

اُتگُت                                        تُگُت

اُشگُت                                       شُگُت


ج: مصدرهايي كه به (دَه) ختم مي شوند اگر حركت قبل از آن «اِ» باشد:

«شناسه پيشين الف +  مصدر(با حذف نشانه هاي مصدر) +  اي»

مصدر خِلِدَه

اُمخِلي                                       مُخِلي

اُتخِلي                                        تُخِلي

اُشخِلي                                       شُخِلي


(دگرگوني واكه  اي  به  اِ  در بخش دگرگوني واج ها ذكر شده است به آن قسمت مراجعه كنيد)

هـ . مصدرهائي كه به (رده) ختم مي شوند:

«شناسه پيشين (الف) +  مصدر (با حذف دومين همخوان به بعد)»

مصدر بُردَه

اُمبو                                           مُبو

اُتبو                                            تُبو

اُشبو                                          شُبو

ماضي استمراري

1-4-1

الف : افعال لازم          «نشانه استمرار اَ  +  مصدر [حذف اَ ] +  شناسه پسين»

سُتَه

اَسُتِم                                          اَسُتَم

اَسُتِش                                        اَسُتي

اَسُت                                         اَسُتِن


صرف فعل ماضي استمراري در سوم شخص مفرد افعال لازم بدليل نداشتن شناسه به 4 شكل زير صرف مي شود: به مثال هاي زير توجه كنيد:

1-4-2

ب : افعال متعدي       «شناسه پيشين (ب) +  مصدر (با حذف نشانه هاي مصدري) +  اجزاي پسين»

توجه: در صرف افعال متعدي اجزاي پسين به طور نسبتاً منظم در مصدرها متفاوت مي شود كه در ماضي ساده ذكر آن رفته است و عيناً در ماضي استمراري نيز كاربرد دارد.

بِسَّه

مَه بِسّ                                      مُهَ بِسّ

تَه بِسّ                                       تُهَ بِسّ

شَه بِسّ                                     شُه اَبِسّ


ماضي نقلي

1-5-1

الف: افعال لازم           «مصدر (حذف اَ ) + فعل معين اِسَّه »

خَتَه

خَتِسِّم                                        خَتِسَّم

خَتِسِّش                                      خَتِسّي

خَتِه                                           خَتِسِّن


صرف فعل ماضي نقلي در مصدرهاي چِدَه  و  بُدَه  علاوه بر شكل بالا بدين شكل هم صورت مي گيرد:

«مصدر (حذف دَه +  فعل معين است»

چِسِّم                                         چِسَّم

چِسِّش                                       چِسّي

چِدِه                                          چِسِّن


علت اصلي دوگانگي صرف فعل «چِدَه» و «بُدَه» مشخص نيست به احتمال قوي اين دو فعل در واقع بوسيله دو مصدر هم معني بكار رفته است كه  زمان يكي از آن دو در گويش لاري از بين رفته است.  و دو نوع متروك شده احتمالاً (بُسَّه) و (چِسَّه) بوده اند. بوده اند. لازم به تذكر است كه در گويش لاري استفاده از دو مصدر هم معني بسيار رايج است. به مثال هاي زير دقت كنيد:

خِلِدَه                                         سِسَّه

خَتَه                                           خَتِدَه

كَتَه                                           كَتِدَه

شَتَه                                           شَخِدَه

سُتَه                                           سُخِدَه


1-5-2

ب: افعال متعدي        «شناسه پيشين (الف) +  مصدر (حذف «اَ»  +  فعل معين اِسَّه»

خِلِدَه

اُمخِلِده                                      مُخِلِده

اُتخِلِده                                       تُخِلِده

اُشخِلِده                                     شُخِلِده


1-6

ماضي نقلي مستمر

1-6-1

الف: افعال لازم           «نشانه استمرار (اَ) +  مصدر (حذف «اَ» ) +  فعل معين اِسَّه»

چِلَكِدَه

اَچِلَكِدِسِّم                   اَچِلَكِدِسَّم

اَچِلَكِدِسِّش                 اَچِلَكِدِسّي

اَچِلَكِده                                      اَچِلَكِدِسِّن

صرف فعل ماضي نقلي در مصدرهاي چِدَه و بُدَه علاوه بر شكل بالا بدين شكل هم صورت مي گيرد كه دليل آنرا بطور اجمال در توضيحات بخش ماضي نقلي آورده ام.

اَچِسِّم                                        اَچِسَّم

اَچِسِّش                                      اَچِسّي

اَچِدِه                                         اَچِسِّن

1-6-2

ب: افعال متعدي           «شناسه پيشين (ب) +  مصدر(حذف اَ + فعل معين اِسَّه»

خِلِدَه

مَخِلِده                                       مُه اَخِلِده

تَخِلِده                                       تُه اَخِلِده

شَخِلِده                                      شُه اَخِلِده

1-7

ماضي بعيد

1-7-1

الف : افعال لازم          «مصدر با حذف «اَ» +  فعل معين اِسَّه»

خَتَه

خَتِسُّنِم                       خَتِسُّنَم

خَتِسُّنِش                     خَتِسُّني

خَتِسُّن                       خَتِسُّنِن

1-7-2

ب: افعال متعدي                        «شناسه پيشين (الف) + مصدر (با حذف آ) + فعل معين اِسَّه»

خِلِدَه

اُمخِلِدِسّون                 مُخِلِدِسّون

اُتخِلِدِسّون                  تَخِلِدِسّون

اُشخِلِدِسّون                شُخِلِدِسّون



1-8

ماضي بعيد مستمر

1-8-1

الف: افعال لازم           «نشانة استمرار (اَ) +  مصدر (حذف اَ) +  فعل معين اِسَّه»

خَتَه

اَخَتِسُّنِم                      اَخَتِسُّنَم

اَخَتِسُّنِش                    اَخَتِسُّني

اَخَتِسُّن                       اَخَتِسُّنِن

اين زمان بندي در زبان فارسي وجود ندارد و در گويش لاري نيز در زمان معاصر كاربرد چنداني ندارد.

ب: افعال متعدي        «شناسه پيشين (ب) +  مصدر (حذف اَ ) + فعل معين اِسَّه »

خِلِدَه

مَخِلِدِسّون                  مُه اَخِلِدِسّون

تَخِلِدِسّون                  تُه اَخِلِدِسّون

شَخِلِدِسّون                 شُه اَخِلِدِسّون

1-9

ماضي ابعد

1-9-1

الف: افعال لازم           «مصدر +  اِز  +  فعل معين بودن»

خَتَه

خَتِزبُسِّم                     خَتِزبُسَّم

خَتِزبُسِّش                   خَتِزبُسّي

خَتِزبُدِه                      خَتِزبُسِّن

كاربرد جزء مياني «اِز» در گويش لاري در افعال ماضي ابعد و ابعد مستمر و التزامي ديده    مي شود. كه همان (a) غير ملفوظ در فارسي است. كاربرد جزء مياني «اِز» بدليل مشكل بودن اداي واكه [e] در ريشه مصدري و تركيب آن با فعل معين بودن مي باشد.

توضيح اينكه اداي خَته بُسِّم براي گويشوران لاري ثقيل و سنگين مي باشد بنابراين جزء مياني «اِز» را براي سهولت اداي آن اضافه مي كنند.

افعال لازم ابعد به كمك فعل معين بودن از نوع بُدِسَّه نيز استعمال مي شود.


ب: افعال متعدي:       «شناسه پيشين (الف)  +  مصدر(حذف اَ)  +  اِز  +  فعل معين بودن»


خِلِدَه

اُمخِلِدِزبُده                 مَخِلِدِزبُده

اَتخِلِدِزبُده                  تُخِلِدِزبُده

اُشخِلِدِزبُده                شُخِلِدِزبُده

1-10

ماضي ابعد مستمر

الف: افعال لازم           «نشانة استمرار اَ +  مصدر(با حذف اَ) +  اِز  +  فعل معين بودن»

خَتَه

اَخَتِزبُسِّم                    اَخَتِزبُسَّم

اَخَتِزبُسِّش                  اَخَتِزبُسّي

اَخَتِزبُده                     اَخَتِزبُسِّن


ب: افعال متعدي        «شناسه پيشين «ب» +  مصدر (حذف اَ)  +  اِز  +  فعل معين بودن»

خِلِدَه

مَخِلِدِزبُده                  مُه اَخِلِدِزبُده

تَخِلِدِزبُده                  تُه اَخِلِدِزبُده

شَخِلِدِزبُده                 شُه اَخِلِدِزبُده

1-11

ماضي التزامي

الف: افعال لازم:          «مصدر(حذف اَ)  + اِز  +  فعل معين بودن

خَتَه

خَتِزبِم                                       خَتِزبَم

خَتِزبِش                                     خَتِزبي

خَتِزبو                                        خَتِزبِن


ب: افعال متعدي        «شناسه پيشين (الف)  +  مصدر(با حذف اَ)  +  اِز  +  فعل معين بودن»

خِلِده

اُمخِلِدِزبو                   مُخِلِدِزبو

اُتخِلِدِزبو                    تُخِلِدِزبو

اُشخِلِدِزبو                   شُخِلِدِزبو


2- كلمات مشترك در لاري و محلي شيرازي

در اينجا به نقل چند كلمه در زبان لاري و محلي شيرازي مشترك است مي پردازيم:

1- بطور نامنظم واكه «اَ» در گويش لاري و شيرازي بجاي «آ» در فارسي مي آيد:


نَم                             جَمَه                          كَـر                           مُروَري                      مَهي

دِرَزي                        پَـرَه                          بَريك                        بِـش                         بَـر


2- بطور نامنظم واكه «اِ» در لاري و شيرازي بجاي «اي» در فارسي مي آيد:

پِش                لِش                       بِش                       بِشتَر                      بِـمِر

رَخـسِدَه



3- واكة «آ» پيش از ياءِ اضافه در فعل امر مي افتد و ماقبل آن مفتوح مي شود.

جَي تو                                                       سَرَي تو


4- «ان» [بجز موارد جمع] در مشابه فارسي، در شيرازي و لاري به «او» تبديل مي شود و در هر دو گويش در حالت اضافه «ن» حذف نمي شود و «او» به «اُ» تبديل مي شود:

اَرزو                          زَبو                            جو                            نو                             آسَمو


5- در شيرازي «ن» مصدر حذف شده و ماقبل آن مفهوم مي آيد:

در لاري «ن» مصدر حذف شده و ماقبل آن مفتوح مي آيد:

بُردَه                         كِردَه                        خَردَه


6- بطور نامنظم در هر دو گويش گاه بجاي همخوان «ق» همخوان «خ» بكار مي رود:

رخص                       نخش                        وخت

7- واكة «اِ» در لاري و شيرازي بجاي «اين» نشانة اشاره مي آيد:

8- بطور نامنظم هم خوان «و» در لاري و شيرازي بجاي (ب) در فارسي مي آيد:

ودي                         خَو                            وَجَي

9- در لاري و شيرازي نشانه مفعول واسطه وجود ندارد و با شناسه هاي پيشين و پسين مفعولي استعمال مي شود. جهت اطلاع بيشتر به بخش شناسه ها در صرف فعل گويش لاري مراجعه نمائيد.

10- بطور منظم در لاري و شيرازي بجاي هم خوان ها (ب ـ پ ـ ف) واكه تركيب اَو        مي آيد:

كَوش                        بِنَوش

11- همخوان »ك» مفتوح در لاري و شيرازي براي استفهام از زمان مي آيد:

(كه)


12- همخوان (ك) مفهوم براي استفهام از مكان در هر دو گويش مي آيد:

كُه (لاري و شيرازي) به معناي كجاست

13- همخوان (ك) مكسور بجاي (چه كسي) در فارسي است:

كِه (لاري و شيرازي) به معناي چه كسي است.

14- واكة (او) در فارسي، در هر دو گويش به (اُ) تبديل مي شود:

رُز                             بُي                            رُي

15- اجزاي پيشين [o ـ u ـ a] در هر دو گويش براي صرف فعل در وجوه امري بكار مي رود.

آبَن                           اَجابيا                        اُنِس                          اوخَن

16- در هر گويش لاري و شيرازي، صرف فعل در زمان گذشته در مقوله لازم و متعدي صورت مي پذيرد:

اُشخَه                        اُمدي                        اُمكِه


3- چند ضرب المثل در گويش لاري

ضرب المثل ها يكي از اركان اصلي هر زباني است كه دقت و كنكاش در آن موجب شناسايي فرهنگي، اخلاقي صاحبان آن مي باشند گويش لاري همانند بسياري از زبان هاي رايج داراي ضرب المثل هائي است كه از يك طرف با تاريخ قومي و نژادي و از سوئي ديگر با خصوصيات فرهنگي، محيطي آن ارتباط تنگانگي دارد. در جاي جاي ضرب المثل هاي لاري روحيه تاجرمآبانه، عسرت و سختي روزگار، بي آبي و تشنگي، غريب پرستي افراطي، يكرنگي و بي ريائي، تلاش و قناعت موج مي زند كه همة آنها معرف محيط فرهنگي اجتماعي مردمانش است.

متأسفانه به دلايل گوناگون اين گويش شيرين كه آخرين بازمانده هاي زبان پهلوي در جنوب ايران است، روز به روز به دست فراموشي سپرده شده و همراه با پيرزنان و پيرمردان به دل خاك سپرده مي شود.

برگردان دقيق و جزء به جزء گويش لاري به زبان فارسي امكان پذير نيست، چه تمثّل خود محدودة فرهنگي خاص را داراست كه گاه سكوت در برگردان آن گريزناپذير است. آنجائي كه برگرداني به فارسي ارائه شده است به دليل مشكل مذكور از سلامت و رواني شاياني برخوردار نيست. خوانندگان براي اطلاع دقيق تراز برگردان فارسي كلمات مي توانند به كتاب فرهنگ لارستان اثر دكتر احمد اقتداري و يا به مطالعات لارستاني اثر كوجي كاميوكا مراجعه نمايند.


1- آدم آدم فَحلَه اَم آدم

2- اَ پِشِه خَر جُو پاك مَكُه

3- اَ تَي پام اَ گِل بَئِش

4- حَرف اَز خُه نازِتائي

5- هر كه گِل اَپاشه اَلوي خُش اَپاشِه

6- اَز خَنَه گـَم شَز گِل اَكَند [اَز خَنَه كَپ شَز گِل اَكَند]

7- از بالَئِه اِش جَمَه ناسُخَنِن

8- از خار نِدا شِرَه اگر بيا تَهره و شوره و گِوِنَه

9- اَسِرِ تِلِك اُداي

10- اَصلِ كِسي شُه تِرَزو نِنَده

11- اَ گوسَرَه اَزِن كه گَو بِتِرسِه

12- اَگـَه اُتناشا بِبينِش لَكِ سيا اَچِش آبَن

13- اورو موره خُم اَخَردائم

14- اي هَمَه تَش اَزِرِه آش اَكُنِش يك قاشُخي خُت بُخُه

15- بِچيا  وَ بازي نَنَه يا وَ قاضي

16- بند سياه و سفيد شَه دَورِ خِرِه

17- تِكيه تَه دُوارِه سنگي و گچه

18- تي اَز اَو جوغ وآمر


چند داستان مشهور لاري

در اينجا به نقل چند داستان مشهور لاري مي پردازيم:

يك اُشتُري از اَو رَد اَبوئس، آمو روباه شَزواپُرسي كِه اَو تا كُوا؟ اُشتر اُشگُت اَو تا كولَه، آمو روباه تا اِدِه اُششُنُفت شَه اَو زَت كه تا بِبو، اَو كه بُري اُند روباه شَز جا كَند و شَمرَئِه خُه بو، روباه وَ يك بَدبَخِتني خُه نجات اُشدا و اَمدِه كِه شِليت اَند اُند اَلَبِ اَو، شَه اُشتُر گُت: تو كه اُتگُت اَو تا كولَه، مَه چِدِم چَن قَدِه مَه اَند و اَو اُشبُردِم، اُشتُر اُشگُت مَه اَمگَتِش اَو تا كولَه ولي كول تا كولِه ؟!


يك پُسِ خَيلي تَنبَلي اَند، اَرفِ بُوآش شَه گـُش ناكِه، يك رُز كه بُوآش اُداسُن شَه اِم گـُت: بَوَ  بِنيش  بَرو دانداي؟ پُسُو اُشگـُت بَرو نِيندَي، بُوآش اُشگـُت اَز كُه اُتفَهمَيس؟ پُسو اُشگـُت : گـُربَه كِه اُند اَ جا دَس مَلو كَشي تَل نِيند، بوآش اُشگـُت نَپَه بُرو سَنگِ چُرَك بيا تا چُندَريا بِكـَشَم، پُسو اُشگـُت دُمِه گُربَه مَه اُمكـَشِدِه سه چُرَكِه ؟ اَگـَه بابُر اُتني خُت بِكـَش! بُوا اُشگـُت نَپَه اُرو گـَز بيا تا پَرچَيا اَگَز بُكُنَم، پُسو اُشگُت: دُمِه گُربَه نِم گـَزه اُشبِگي اَ گـَز بِزَن. بوآ اُشدي پُسِ جَلَبيه چارَش نابُداي. اُشگُت: نَپَه اُرو دَرِ دَولو اَ خِرَك بُكُه بِدا، پُسو اُشگـُت بَوَه سه تا كـَر مَه اُمكِه اِيك كـَرو دِگَه خُت بُكُو !!؟



5- چند شعر زيبا در گويش لاري


تا بهاره بِدا تَو چَم بَر اَصَحرَو بُكُنَم


تا   بهاره  بِدا   تَو   چَم   بَر   اَصَحرَو   بُكُنَم    اَمِن     خرمن    گل    بازي   اَتَي   تَو  بكنم

چُنِ  مهتاب بدا  تا  شَو  نِخَتَم تا  گل  صبح     كسي    نادُو   كه    صَبا   رُز  شَواشَو   بُكُنَم

مخملِ   سَوز   شَبَر   دشت    بيابو   اَمَه  جا    بِدا       ازتَم    بِشَخَم    غصَه   شَوا   اَو   بُكُنَم

چه   خَشه   بوي  گل شبّو كه  مُناره  تا  پسين        چَش اَلوي يك اُنِسَم يك چُندُكوي خَو بُكُنم

آسمون    ابري    بُبُو    بَرو   بيا   نَم   پَروار    اَمَه      جا   اَو   بِگِره  شايت   اُچَم  دَو   بُكُنَم

چُنِ  مورِدِ  سَوز  از تاي  بركه بُده  مالامال    بدا       تا   تي تَخِ     بِركَه   اَو   اَسَكرَو   بُكُنَم

حرفيام اِنگا شَگـُت دل گـُت كه بگو منصورا           تا   بهاره   بِدا   تَو   چَم  بَر   اَصَحرَو   بُكُنَم

منصور ارنواز


ياد دورة كيدوني

مَه يادِه كَيدو اَندِم  هَمَه كـَس دِلـُشُو  خَش  اَند              كه تَنَفَهمي غُصَّه چَي آخ هَمَه كِس دِلـُشو خَش اَند

دِل  مَردياشو   صافند   چش  نامحرم    شُوناكِه             تا  كه  چِش  تاريك  اَبـُئِس هر  كي اَپَهلوي  زِنَشَند

كمك   يكدِگـَه   شاكِه وَسِ هر كاري  شُواَند                 وَسِ  هر  كس  كَري  شاكِه  تا  ابد  شُه ته  چش اند

صبح وَگـَّه مردياشو هركدوم يك كَري شاكِه مَش             غلوم    خَرَك   شَلونا   قَمبَرو   اَكار   شَل   اَند

مش  رضا  بَچا  شَبارَند مَحدِسَن  اَ دور  كـَهرند              مُصَّفي   بِرَدَه   شَزَت   سيد  مرتضي   اَتِكِ   شَل  اَند

زينياشو   هَمَه   اَمدِه   دو  سه  تا  بِچ  شُوخِشاره        بِچيا  تمبونِ  شاشي  شوپاوُ  هر كي اَ كـَنگِ نَنَش اَند

مانساء   اَفِكرِ   اَو  اند   نُصرَتو  شَمَد  شَوادُوت             زيوَرو    اَدَور    پاتيل    شا  بي  بي    اَوَرِ    تَش    اَند

سر  شومُو  كه  اَبُئِس  يك  سفرة  دراز و گَپ              اَگـَه  كه  چي  شَي ني اَند ولي  بَخُدا  دلشو  خش اند

ماي  زَمِسّو  كه  مَگو  شلغم  اَتش  شانا  همش               آخ   قربون   منقلياشو    كه    پر    خُرگِ    تَش   اَند

از   اِ  دَورَي  چه  بُگـُيم درده   دِلـُم  چُو  بُكُنِم               هَمَه   غُصَّه  هَمَه  غم  آخ  هَمي  دَورة  چِه  خَش  اَند.

منصور ارنواز